• Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği konusundaki ilk girişim 1867 yılında yayımlanan Dilaver Paşa Nizamnamesi olarak bilinen Ereğli Kömür Maden-i Hümâyûnu İdaresinin Nizamnamesidir. 1869 tarihinde yürürlüğe giren Maadin Nizamnamesi ile iş güvenliğine dair kurallara daha fazla yer verilmiş ve Dilaver Paşa Nizamnamesinin eksikleri giderilmeye çalışılmıştır. 1922 yılına kadar geçerli olan  Maadin Nizamnamesiyle madenlerde angarya sistemi ortadan kaldırılmış, madenlerde çalışan mühendislere kazaların önlenmesi için gerekli önlemleri alma görevi verilmiş, iş kazasına uğrayan işçilere ve ailelerine işveren tarafından tazminat ödenmesi, gibi düzenlemeler yapılmıştır.

• Kurtuluş Savaşı yıllarında Zonguldak yöresinde Fransız Hastanesi’nden başka bir sağlık kuruluşu yoktu. Türkiye Büyük Millet Meclisinde (TBMM) Nisan 1922’de Zonguldak’ta bir amele hastanesi yapma kararı alınmış ve inşaatına başlanmıştır. Amele Birliği Hastanesi, o dönemdeki yokluk, ölüm kalım savaşı içinde Türkiye Cumhuriyeti tarihinde bir ilktir.

• Uzun süre maden işletmelerinde çalışan madenciler pnömokonyoz denilen akciğer hastalıklarına yakalanabilir. Bu nedenle, Amelebirliği Hastanesi Türkiye Taşkömürü Kurumu’na (TTK) bağlı olarak 1936 yılında Türkiye’nin ilk göğüs hastalıkları hastanesi oldu. Sonra, 1977 yılında Sosyal Sigortalar Kurumu'na (SSK) bağlanan hastane günümüzde Zonguldak Uzun Mehmet Göğüs ve Meslek Hastalıkları Hastanesi olarak hizmet vermektedir.

• 1921 yılında 151 sayılı Ereğli Havza-i Fahmiyesi Maden Amalesinin Hukukuna Müteallik Kanun ile madenlerde 18 yaşından küçük olanların çalıştırılması yasaklanmış, gündelik çalışma süresi 8 saatle sınırlandırılmıştır. Bu kanuna göre, iş kazasından kaynaklı olarak meydana gelen ölümlerde, kazalara neden olan işverenler hakkında cezai yaptırımlar talep edebilmekte, sağlık ve güvenlik koşullarını sağlamayan maden işletmelerinin ruhsatları feshedilebilmektedir.

• 1930 tarih ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’yla birlikte; çalışma yaşamı içerisinde yer alan kadın ve çocukların korunması, en az 50 işçi çalıştıran işyerlerinde hekim bulundurma zorunluluğu, belirli büyüklükteki işyerlerinde revir ya da hastane kurulması yükümlülüğüne yönelik hükümler bulunmaktadır.

• 1936 tarihli ve 3008 sayılı İş Kanunu çıkmış, 1945 tarihli ve 4763 sayılı Kanunla birlikte Çalışma Bakanlığı kurulmuştur. 1945 yılında 4792 sayılı İşçi Sigortaları Kurumu ve 4772 sayılı İş Kazaları, Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortaları Kanunu yürürlüğe girmiştir. Sonraki süreçte diğer sigorta kollarına yönelik düzenlemeler yapılarak, dağınık halde bulunan sosyal sigorta uygulamalarını tek bir çatı altına alabilmek amacıyla 1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu yürürlüğe girmiştir. Yine 1964 tarihinde İş Sağlığı ve Güvenliği Müfettişliği Örgütü, daha sonrasında ise İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi (İSGÜM) kurulmuştur. Çalışma ilişkilerinin niteliğiyle bağlantılı olarak farklı sosyal güvenlik kanunlarına tabi olanları kapsayan 2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 2008 yılında kademeli olarak yürürlüğe girmiştir.

• Avrupa Birliği’ne uyum sürecinin de etkileriyle 2003 tarihinde 4857 sayılı İş Kanunu ve bu kanuna dayalı olarak iş sağlığı ve iş güvenliği alanında pek çok yönetmelik çıkarılmıştır. Son olarak; 20.06.2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kabul edilmiş ve kanunun yayımlanmasından itibaren 6 aylık süreçte 4857 sayılı Kanuna ait bazı maddeler yürürlükten kalkmıştır.

Kaynaklar

Görsel için Kaynak: 

• Zonguldak Nostalji Facebook Grubu (2023). Amele Birliği 100 Yaşında. https://www.facebook.com/photo/?fbid=844832180448231&set=a.586836146247837 

İleri Okuma için Kaynaklar:

• Özal Çiçek, Mehmet Öçal (2016). Dünyada Ve Türkiye'de İş Sağlığı ve İş Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi. Hak İş Uluslararası Emek Ve Toplum Dergisi, 5(11), 106-129. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hakisderg/issue/24441/259080 

• Türk Toraks Derneği (2021). Meslek Hastalıkları Hastaneleri ve Ankara Mesleki ve Çevresel Hastalıklar Hastanesi’nin Son Durumu Hakkında Basın Açıklaması. https://toraks.org.tr/site/community/news/10543

• T.C. Sağlık Bakanlığı Uzun Mehmet Göğüs ve Meslek Hastalıkları Hastanesi (2024). Tarihçe. https://uzunmehmetghh.saglik.gov.tr/TR-1131873/tarihcemiz.html

• Ahmet Buğra Kalender (2020). İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi - Ve Zonguldak. https://isigmeclisi.org/20361-ve-zonguldak-ahmet-bugra-kalender 

• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) (2013). Meslek Hastalıkları. https://www.csgb.gov.tr/media/1340/meslekhastaliklari.pdf 

Katkıda Bulunanlar

Son Güncellenme Tarihi: 23.06.2024