• • 1960’lı yılların başında ülkemizdeki sağlık hizmetleri özlenenin çok gerisindeydi. Ülke geneline yayılmış bir hizmet ağı yoktu, hizmete erişmede ciddi eşitsizlikler vardı, insangücü dağılımı dengesizdi, birinci basamak sağlık hizmetleri kurulmamıştı, pek çok kurum kendi hastanelerini kurmuştu, bağışıklık oranı düşük, bebek ölüm hızı yüksekti, doğum kontrolü yasaktı. Kısacası çözüm bekleyen dağ gibi sağlık sorunları vardı.

  • 27 Mayıs 1960 tarihinde Silahlı Kuvvetler Yönetime el koyduktan sonra bu sorunlara el atıldı. Devlet Planlama Teşkilatı kurularak sağlıkta planlı dönem başladı,  Nüfus Planlaması Hakkında Kanunla antinatalist politikaya geçildi, 1961 yılında 224 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun çıkartılarak sağlık hizmetleri yeniden örgütlendi, çağdaş ilkeler kabul edildi. Söz konusu kanun, yalnızca sağlık hizmetlerini örgütleyen bir kanun değildir. Bu kanun, Türkiye'deki sağlık hizmetlerinin genelini düzenleyen bir ilkeler kanunudur.

  • Sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi demek, vatandaşı hizmetin merkezine almak, kişilerin doğuştan kazanılan sağlık hakkını esas ilke olarak kabul etmek, yaşanılan en uç yerlere kadar hizmeti ulaştırmak demektir. Bu yasayla, nüfusa göre, bölge tabanlı, entegre (koruma ve tedavi bir arada) ve dar bölgede çok yönlü hizmet (yatay örgütlenme) modeline geçildi. Her 5 – 10.000 kişiye birinci basamak sağlık hizmeti veren sağlık ocaklarında hizmetler ücretsizdi, sağlık ocaklarına bağlı olarak hizmet veren sağlık evleri kırsal kesimdeki halkın temel hizmet birimi olmuştu, hasta sevk sistemine göre hastanelere yönlendirilen hastaların hastane hizmetleri de ücretsizdi. Yani, sağlık hizmetleri 1961 yılı Anayasasına uygun biçimde toplumsallaştırılmış (sosyalleştirilmiş) ve ülke yüzeyine yayılmıştı.

  • Böylesine çağdaş, hatta çağın ilerisinde bir anlayışla hazırlanan bu yasanın mimarı 1960-1966 yılları arasında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Müsteşarı olarak görev yapan Prof. Dr. Nusret Hasan Fişek’dir. Dr. Fişek, ülkemizde antinatalist politikayı başlatan, halk sağlığı uzmanlığını kurup geliştiren, sağlık kolejlerini yeşerten, epidemiyoloji ve biyoistastik bilimlerini yerleştiren, nüfus ve sağlıkta alan araştırmalarına öncülük eden değerli bir öğretim üyesi ve önderdi.

  • 1961 yılında kabul edilen yasa, 1963 yılında Muş ilinde uygulanmaya konuldu, 1983 yılı sonunda bütün ülkeye yayıldı.

  • Sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi modelinin iyi işletildiği takdirde çok başarılı olduğu anlaşılmıştı. Ancak, daha sonraki dönemlerde modelde ve uygulama ilkelerinde yapılan sapmalar ve yönetim kusurları sonucunda sağlık hizmetlerinin sunulmasında ciddi sorunlar ortaya çıktı. Bu sorunlar özellikle 1990 ‘lı yıllardan sonra daha da arttı. Sonuçta hem ülke içindeki siyasi güçlerin hem de Dünya Bankasının baskılarıyla söz konusu model yerine 2004 yılında “aile hekimliği” modeline geçildi. Öte yandan, halk “aile sağlığı merkezleri” ne sağlık ocağı demeye devam etmektedir.

Kaynaklar

İleri Okuma için Kaynaklar

• Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi (STED) (2001) On soru, On yanıt (224 Nolu Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun). https://www.ttb.org.tr/STED/sted0301/9.html 

• Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirildiği Bölgelerde Hizmetin Yürütülmesi Hakkında Yönetmelik. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/3.5.63470.pdf 

• Bülent Kılıç, Gazanfer Aksakoğlu (2002). Sağlık Bakanlığınca Aralık 2001 Tarihinde Yeniden Yayımlanan "Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkındaki Yönerge"nin Değerlendirilmesi. Toplum ve Hekim. Cilt 17, Sayı 3, Mayıs-Haziran, 2002, Sayfa 202-205 https://www.belgelik.dr.tr/ToplumHekim/kayit_goster.php?Id=1667 

Katkıda Bulunanlar

• Prof. Dr. Zafer Öztek - Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Son Güncellenme Tarihi: 30.03.2024