1 | Cumhuriyet'in İlk Sağlık Bakanı Dr. Refik Saydam Göreve Başladı

• Mustafa Kemal ile birlikte 19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun’a çıkan Dr. İbrahim Refik (Saydam), Cumhuriyetin ilanının hemen sonrasında, 30 Ekim 1923 tarihinde Sıhhat ve Muavenet-i İçtimaiye Vekili olarak atandı, çeşitli hükümetler içinde 14 yıl görev yaptı. Türkiye’deki sağlık hizmetlerinin temellerini attı. 1925 yılında başladığı Kızılay Cemiyeti başkanlığı görevini de 14 yıl sürdürdü. 21 Haziran 1934 ‘de Soyadı Kanununun kabul edilmesi üzerine, Atatürk tarafından kendisine, yaşantısına ve karakterine uygun “SAYDAM” soyadı verildi.

• Dr. Saydam, Mustafa Kemal’in dediği gibi fak-u zaruret içindeki bir ülkenin sağlığından sorumlu olmuştur. Bu koşullar içinde koruyucu hizmetlerin Bakanlığın, tedavi edici hizmetlerin belediyelerin sorumluluğu altında yürütülmesi ilkesini benimsedi. Belediyelerin kurup işletecekleri hastanelere örnek olmak üzere 5 ilde Numune hastaneleri açtı.

• O dönemin önemli hastalıkları olan (en sık görülen, öldüren ya da sakat bırakan hastalık) sıtma, frengi, trahom, lepra hastalıklarıyla mücadele amacıyla “geniş bölgede tek amaçlı” örgütler (dikey örgütler) kurdu. Bu konularda başarılı hizmetler verdi.

• Saydam, bu hastalıklarla mücadele dışındaki diğer hizmetleri yürütmek üzere “hükümet tabipliği” sistemini kurdu. Her ilçede bir hükümet tabibi olması ilkesini benimdeki. Bu hekimler yoksul hastaları muayene etmenin yanısıra, adli hekimlik, okul sağlığı, gıda denetimi, çevre sağlığı gibi hizmetleri de yürütürlerdi.

• Hekim sayısını arttırmak için “tıp talebe yurtları” kurdu ve parasız tıp eğitimi sayesinde hekim sayısının hızla artmasını sağladı. Küçük sıhhat memurlarının eğitimlerini yeniden düzenleyerek sağlık memurluğu mesleğini geliştirdi.

• Saydam’ın çok önemli hizmetlerinden birisi Merkez Hıfzıssıhha Müessesi'nin kurulmasıdır. Böylece, aşı ve serum üretimi, ilaç denetimleri başlatıldı, ilaç kodeksi hazırlandı.

• Dr. Saydam, 25 Ocak 1939’da Celal Bayar’ın istifası üzerine Başbakan olarak atandı. Üç yılı aşan Başbakanlığı II. Dünya Savaşı’nın zor günlerine rastlar. Bu dönemde, İstanbul’a yaptığı bir ziyaret sırasında kaldığı Pera Palas’ta geçirdiği kalp krizi sonucu 8 Temmuz 1942 tarihinde yaşama gözlerini yumdu. Başbakan Saydam’ın ölümü nedeniyle 8 Temmuz günü bütün Türkiye’de bayraklar yarıya indirildi.

Kaynaklar

Görseller için Kaynaklar

• Türk Tarih Kurumu Başkanlığı Youtube Hesabı. İbrahim Refik Saydam. Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=IsWvMNhoz1U Erişim Tarihi: 14.03.2024

• Güncellenen görsel: Dr. Racit Kazancıgil (2022), Dr. Refik Saydam’ın (1881-1942) Hizmetlerinden Biri; Leyli Tıp Talebe Yurdu. https://nilufergokce.com/makale/dr-refik-saydam-leyli-tip-talebe-yurdu Erişim Tarihi: 02.11.2024

Metin İçi Kaynaklar

• Dr. İbrahim Refik (Saydam): Zühal Dilek. İbrahim Refik Saydam (1881-1942). Atatürk Ansiklopedisi. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ibrahim/ 

• Numune hastaneleri: CANSEVER, İ. H., & GÖKKAYA, D. (2023). Numune Hastanelerinden Şehir Hastanelerine: Türkiye’de Hastanelerin Dünü, Bugünü Ve Yarını. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(2), 425-436. https://doi.org/10.53424/balikesirsbd.1070010 

• Dikey örgütler: Nilay Etiler. (2002). Sağlık hizmetlerinde yatay ve dikey örgütlenme. https://docplayer.biz.tr/6413367-Saglik-hizmetlerinde-yatay-ve-dikey-orgutlenme-dr-nilay-etiler.html 

• Hükümet Tabipliği: Mustafa Sülkü (2021). Memleket tabipliğinden aile hekimliği sistemine birinci basamak sağlık hizmetleri. İstanbul Tabip Odası İnternet Sitesi. https://www.istabip.org.tr/6741-memleket-tabipliginden-aile-hekimligi-sistemine-birinci-basamak-saglik-hizmetleri-mustafa-sulku.html 

• Tıp Talebe Yurtları: Ayten Arıkan, Nilüfer Gökçe (2022) Dr. Refik Saydam’ın (1881-1942) Hizmetlerinden Biri; Leyli Tıp Talebe Yurdu. https://nilufergokce.com/makale/dr-refik-saydam-leyli-tip-talebe-yurdu 

• Sağlık memurluğu: Wikipedia - Sağlık Memuru https://tr.wikipedia.org/wiki/Sa%C4%9Fl%C4%B1k_memuru 

• Merkez Hıfzısıhha Enstitüsü: Zühal Dilek. Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü. Atatürk Ansiklopedisi. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/refik-saydam-hifzissihha-enstitusu/ 

İleri Okuma için Kaynaklar

• Okan Toygar (2021). Türkiye’de Koruyucu Hekimliğin Mimarı: Dr. Refik Saydam. İstanbul Tabip Odası İnternet Sayfası. Erişim Adresi: https://www.istabip.org.tr/6742-turkiye-de-koruyucu-hekimligin-mimari-dr-refik-saydam-okan-toygar.html 

• Demir, M., & Gün, M. (2024). Türkiye’de Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığının Tıp Tarihi Açısından Önemi. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi Ve Folklorik Tıp Dergisi, 14(1), 1-5. https://doi.org/10.31020/mutftd.1367450 

• Bekir Metin (2022). Hıfzısıhha Gerçeği Yazı Dizisi: 5 - Hıfzıssıhha Müessesesinin Kurulması. Health World News İnternet Sitesi. Erişim Adresi: https://www.healthworldnews.net/yazi-dizisi-5-hifzissihha-muessesesinin-kurulmasi/ 

• Wikipedia - Refik Saydam https://tr.wikipedia.org/wiki/Refik_Saydam 

Katkıda Bulunanlar

• Prof. Dr. Zafer Öztek. Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Son Güncellenme Tarihi: 02.11.2024